De isolatie en de concentratie - de gele jodenster

[Auschwitz in Gedachtenis]

De isolatie en concentratie

Vervolgens kwam een reeks verordeningen om de joden te isoleren en te concentreren. Zo werden ze verplicht om in de vier steden Brussel, Antwerpen, Luik en Charleroi te wonen. De joden mochten de tram niet meer gebruiken, joodse kinderen werden uit Belgische scholen geweerd, ze werden onderhevig aan de avondklok van 20u tot 7u.

Eind 1941 werd dan de ‘Vereniging voor joden in België (VJB)’, de Judenrat, opgericht, waarvan elke jood lid moest worden. Die vereniging opereerde als doorgeefluik van de Duitse bevelen aan de joodse gemeenschap. Die oprichting paste zoals in de andere bezette landen in het kader van de nazitactiek om joden te laten meewerken aan de jodenpolitiek van de nazi’s.

Vanaf 1942 versnelde het tempo van de ‘verordnungen’. Ze moesten het maatschappelijk isolement van de joden totaal maken en hen klaar maken voor deportatie. Joden mochten het land niet meer uit, joodse bedrijven worden verbeurd verklaard, joodse bezittingen mochten niet te gelde worden gemaakt, de inbeslagname van joodse bezittingen door het Reich werd juridisch mogelijk en de verplichte tewerkstelling van niet-Belgische joden wordt mogelijk gemaakt. Vanaf de maand mei werden joden verplicht de gele jodenster te dragen en moesten hun verblijfplaats laten optekenen in het jodenregister.

Tegen de zomer van 1942 was de wettelijke en administratieve regeling van de discriminatie van de joden een feit. Dat maakte dat de joden klaar waren voor deportatie. Ze werden door de verordeningen op een systematische en coherente manier geïdentificeerd, geregistreerd, gestigmatiseerd, herkenbaar gemaakt, geïsoleerd uit het openbaar, sociaal-economisch en cultureel leven, ontdaan van hun bezittingen, gegroepeerd in een joodse gemeenschap en ’s nachts zijn ze op hun woonplaats te vinden. In juni 1942 liet de Duitse militaire opperbevelhebber in België aan Berlijn dan ook weten dat hij de joodse wetgeving als af ziet en dat verdere maatregelen door het Reich moesten worden genomen. De deportatie kon beginnen.

Opvallend is de voorzichtige manier waarop de bezetter te werk is gegaan. De impact van iedere maatregel op de Belgische overheden en de publieke opinie wordt telkens gewikt en gewogen. Zo kwam het nog niet tot fysiek geweld, arrestatie en deportatie. De bezetter vreesde dat een verharding de samenwerking met de Belgische administratie zou hypothekeren en de afkeuring van de bevolking zou teweegbrengen. De maatregelen waren dan ook in een eerste fase enkel en alleen maar gericht op de discriminatie van de joden. De anti-joodse pogrom in Antwerpen op 14 april 1941, een uitbarsting van geweld tegen joodse winkels en bezittingen, vormde de uitzondering op de regel. Daarbij werden joodse boeken en de twee synagogen van de Oostenstraat in brand gestoken. De ‘Antwerpse Kristallnacht’ was het resultaat van een door de Vlaamse SS, de Zwarte Brigade en Volksverweer goed georchestreerde antisemitische propaganda